In codice Parisino n. 7530 saeculi octavi grammatici fere argumenti (v. H. Keil in praef. vol. I. p. XVIII) f. 148—153 exhibetur notarum laterculus, cuius ad me apographum olim misit amicus, inscriptus manu antiqua incipit notas iuris, manu recentiore incipit de breviaturis per alphabetum, non diversus ab eo, quem glossario suo edito a. p. C. 1053 (v. Albericus Trium fontium apud Leibnitzium access. hist. 2, 88) s. v. notatio post excerpta ex Isidori etymologiis 1,21—26 inseruit Papias, ex Papia repetiverunt Lindenbrogius p. 152—175 et Putschius p. 1639—1666; unde Papianum ego quoque appellavi, quamquam ex supra dictis apparet laterculum tribus fere saeculis Papia esse vetustiorem.—Laterculum a Papiano non diversum, nisi quod accesserunt notationes quaedam, de quibus mox agetur, offendi in codice antea ‘dui Ulrici de Murtzůls’, postea monasterii Fabariensis s. Pfeffers, nunc monasterii Einsidlensis saec. X n. 326 (foll. 104. 80) illo ipso, qui solus fere nobis servavit saeculo nono confectam Latinarum inscriptionum syllogen antiquissimam omnium quarum notitia ad nos pervenit; legitur ibi f. 1—10 inscriptus sic: incipiunt notae Iulii Caesaris. Ab eo, qui scripsit codicem, laterculum in hanc formam non esse redactum, sed descriptum ex libro antiquiore vel illud fidem facit, quod laterculus mutilus est (incipit enim paulo post initium litterae C) codice integro; descriptum autem esse existimo ex codice Reichenaviensi qui sextus est in Reginberti catalogo a. 846 exarato (Neugart episc. Const. p. 548), in quo continebantur ‘notae Iulii Caesaris et liber Plinii Secundi de natura rerum’.

Inter scriptores artis grammaticae praeter Priscianum in primis clara fuerunt Probi Donati Servii et Sergii nomina, quorum libri hoc quarto grammaticorum volumine editi sunt. nunc quoniam non solum quibus rationibus in illis edendis usus sim explicandum, sed etiam de ipsis libris, quos edidi, dicendum est, cum multa quae huc pertinent non unius libri propria sed communia plurium sint, hoc loco de iis rebus disserere visum est. itaque primum de iis quae Probi nomine inscripta feruntur dicam, deinde de arte Donati, postremo de Servii vel Sergii libris. nam de notarum laterculis, quos Theodorus Mommsenus me rogante a se recensitos cum magno litterarum commodo in hoc volumen recipi voluit, satis ab ipso dictum est.

I DE CODICIBVS ET EDITIONIBVS PROBI

Probi de arte grammatica libri qui supersunt maximam partem Bobiensibus codicibus debentur, quos circa annum millesimum quingentesimum Ianum Parrhasium tractavisse in praefatione primi voluminis dixi. et catholicon quidem liber et is qui est de ultimis syllabis ad Caelestinum scriptus, qui ipse quoque olim Probi nomine inscriptus ferebatur, uno codice Vindobonensi 16 ad nostram aetatem propagatus est. hunc olim Bobiensem fuisse inscriptio in prima pagina posita, ‘liber sancti Columbani de Bobio’, indicat. eundem inter codices anno 1493 Bobii repertos enumeravit Raphael Volaterranus commentar. urban. l. IV f. LVI ed. Roman. a. 1506, ‘Probi Catholica’. accurate eum descripsit Endlicherus cod. philolog. Latin. bibl. Palat.

B codex Bobiensis, nunc Vindobonensis 16

p excerpta codicis Parisini 7520

ζ editio princeps a Iano Parrhasio facta Vicetiae a. 1509

Quoniam notarum laterculos, quos habemus Romanae aetatis, ad grammaticorum corpus adiunxerunt tam Gothofredus quam Putschius neque inconsulto neque incommode (nam pendere eos ex grammaticorum commentationibus M. Valerii Probi eius generis tractatus demonstrat et quaerunt sibi omnino flagitantque quodammodo libelli illi certam et stabilem sedem et quasi aliquod in litteris domicilium), noluit ab hac sua grammaticorum Latinorum editione illos abesse Henricus Keilius. Qui cum sciret me post curatam a. 1853 in actorum societatis Saxonicae volumine quinto commentarioli Probi editionem per aliquot annos subsidiis, quae ad eas tabulas castigandas servant bibliothecae, colligendis operam dedisse, tam pro rei litterariae commodo quam pro veteris amicitiae iure a me postulavit, ut magni operis particulam hanc in me susciperem. Quod feci libenter; nam etsi fieri potest, ut a me usurpatis meliores notarum codices adhuc lateant, cum praesertim huius generis libelli brevissimi fere et plerumque auctoris nomine carentes in bibliothecis casu potius inveniantur quam data opera investigentur, tamen quae reperi subsidia iam mihi sufficere visa sunt ad horum libellorum crisin, quae adhuc nulla fuit, non absolvendam, sed inchoandam et certo fundamento stabiliendam.

Plerique artis grammaticae latores in principio prooemiis usi sunt, quod galeatum principium dicitur. hic vero huius artis peritus ab ipsis partibus orationis docendi sumpsit exordium, ne rudis adhuc studentium sensus tamquam inmensae silvae perplexitatem ingrediens versutias callidi sermonis perhorresceret. hic enim Donatus V. C. D. Vergilianum carmen vel Terenti comoedias mirifice commentavit. Scaurus vero hinc coepit, ‘ars est cuiusque rei scientia usu vel traditione suscepta’, quia artem doctrina vel usu cotidiano percipimus. cum enim docemus, discimus. frequenti enim meditatione ilia quae didicimus observamus, sicuti Socrates philosophus dicit, ‘quae nosti conserva meditationibus, quae autem non didicisti adsume disciplinis’. ars autem dicta est eo, quod artius ad peritiam urgeat pertendentes. ars grammatica praecipue consistit in intellectu poetarum et in recte scribendi loquendive ratione. grammatica ὰπὸ

1. L codex S. Pauli in valle Lavantina 24, cuiuts integra scriptura exhibita est.

2. l eiusdem codicis manus secunda.

3. F codex Frisingensis 81, qui minorem artem de octo partibus orationis et pauca ex reliqua libri parte excerpta exhibet. ex hoc ea quae maxime memorabilia videbantur adscripta sunt.

4. S codex Berolinensis Santenii 66. 4, qui minorem tantum artem a Lindemanno ex hoc codice a. 1820 editam continet. huius discrepantia, quae maxime memorabilis videbatur, ex edito exemplo adscripta est.

5. p excerpta codicis Parisini Sangermanensis 1180 in initio libri primi adhibita.

τῶν γϱαμμὰτων dicta est. unde et Latini a litteris appellaverunt litteraturam, item grammaticum litteratorem.

The following pages will be found to differ very considerably from the Eton Grammar and those formed more or less on its model—for instance, King Edward VIth's and Dr Kennedy's. On this account the Syntax at least may perhaps require one or two careful readings, before the mode in which it deals with grammatical difficulties be fully apprehended. My object has been in the Accidence to state, as accurately as I could within the limits of a book for learners, the inflexional forms in use among the Romans of the best period; and in the Syntax to explain briefly and precisely the use of them. The examples are chiefly from Cæsar, Cicero, or Livy, or such as they might have written; and have been so chosen and so translated as to give frequent subsidiary hints on Latin construction or English translation. Peculiarities, especially those of earlier or later writers and of the poets generally, have been usually left to be explained by the teacher on their occurrence. If the principles given be correct, such peculiarities will not cause much difficulty.

The leading principles and arrangement of the book, especially the Syntax, are chiefly my own, at least so far as direct help goes; but for details throughout I have made the amplest use of Madvig's Grammar. The facts of the Accidence have been almost entirely either derived from it, or corrected by its aid.