• 1. Mawazo mbalimbali juu ya furaha

• 2. Utajiri au umaskini hauhusiani na furaha

• 3. Furaha haihusiani na maisha ya mjini wala shamba

• 4. Furaha halisi ni furaha ya moyo

Watu mbalimbali wana mawazo mbalimbali ya furaha. Wengine huvutwa na maisha ya shamba kwa sababu ya amani na wastani wake, na wengine huvutwa na maisha ya mjini kwa sababu ya uzuri, fahari na anasa zake. Wengine wadhani kwamba furaha huletwa na utajiri, wakati wengine wadhanipo kwamba furaha halisi hupatikana katika umaskini.

Sidhani kwamba tajiri ana furaha halisi, kwa sababu ana fedha ya kununulia atakacho tu. Fedha haiwezi kununua kila kitu. Fedha huleta uwezo, faraja na furaha, lakini ina mipaka yake vile vile. Kwa mfano, fedha haiwezi kununua urafiki wa kweli, au mapenzi ya kweli, amani au furaha halisi. Fedha yaweza kununua dawa bora kabisa dukani, lakini haiwezi kununua afya. Wakati huo huo, sidhani kwamba maskini ni mtu mwenye furaha halisi. Ni dhana tupu tu kufikiri kwamba kila mkulima ni mtu mwenye furaha, na kila mtu akaaye katika kibanda hulala usingizi mnono. Mwulize mkulima tu aonavyo utaona mambo yalivyo. Washairi na wataalamu zamani walitukuza umaskini lakini kweli ni kwamba furaha halisi huihusiani na utajiri wala umaskini.

Katika utafiti wetu wa furaha tutaona kwamba furaha ya kweli huja kwa akili yetu wenyewe. Twaweza kuhuzunika hata wakati tumekaa juu ya mlima wa dhahabu na kufurahi hata kama hatuna senti moja ya shaba mifukoni mwetu. Nadhani kwamba furaha ya kweli huja tuwapo si matajiri wala maskini, lakini tuweze kutimiza haja na faraja zetu zipasazo katika maisha tu. Maisha ya raha hutia uvivu na ulegevu. Nadhani furaha ya kweli huja kwa kuzifanyia kazi haja zenyewe, lakini si kwa kuwa na choyo.

Wengine huona furaha kwa kuishi kama mkulima katika shamba. Maisha ya shamba yana nafuu nyingi juu ya maisha ya mjini kwa sababu ya haraka ya ovyo na makusudio yake mbalimbali. Katika kijiji kuna amani na neema. Lakini kwenda kijijini hakugeuzi mtu mwenye huzuni kuwa mtu mwenye furaha usiku mmoja. Mtu aweza kupata amani hata katikati ya mji juu ya makelele na ghasia zake za desturi kama pana amani katika moyo wake.

Palitokea shindano la wanawake juu ya kueleza uzuri wao katika nchi ya hewa ya manukato, ardhi ya kioo mito ya marashi na makonde ya mapambo. Nchi hiyo ilikuwa ndoto kubwa ya wanawake kwa sababu kila mwanamke alijali sana manukato na mapambo kuliko wakati wake, tena alipenda sana kioo kuliko kazi yake. Washindani walikuwa Mnene kwa ajili ya wanawake wanene, Mwembamba kwa ajili ya wanawake wembamba, Mweupe kwa ajili ya wanawake weupe, na Mweusi kwa ajili ya wanawake weusi. Kwa kuwa silaha kubwa ya mwanamke ilikuwa ulimi wake, kila mshindani alikuwa msemaji mwema katika shindano

Mnene alijitangaza, “Katika wanawake wazuri ulimwenguni hapatikani mwanamke wa kushindana na mimi. Angalia, nina afya na nguvu! Uzuri wa kwanza mwilini ni afya, nami ninayo ya kutosha. Kwa nguvu yangu, naweza kufanya kazi yoyote ngumu itakiwayo. Mimi ni fahari ya wanawake katika dunia.”

Mwembamba alinena, “Uzuri wangu haulingani na wa mwanamke yeyote katika dunia hii ya haraka na wepesi. Wembamba si udhaifu. Ni umbo la ajabu liwezalo kutenda miujiza bila kutoka jasho. Nina wepesi na haraka katika matendo yangu. Baadhi ya kazi hutaka akili, nami ninayo kwa wingi. Mimi ni bora katika mabibi.”

Mweupe alisema, “Mimi ni nuru katika wanawake kama jua lilivyo katika mbingu na dunia. Jua mfalme wa sayari, binti yake ni mimi. Kwa hivi uzuri wangu haushindwi na wa mwanamke yeyote. Nashika macho ya ulimwengu mzima katika mkono wangu mmoja. Furaha ya dunia imo katika miliki yangu.”

Mweusi alitamka, “Mimi ni bora katika wanawake. Weusi si uchafu. Ni aina moja ya maumbile, nayo ina uzuri wake. Kwa weusi wangu nimekuwa taji juu ya kila kichwa cha mtu. Ukitazama katika nywele, nyusi, kope na mboni za macho ya watu utaona rangi yangu. Kurasa za vitabu vikubwa duniani zimeandikwa kwa wino mweusi. Mimi ni malkia wa uzuri katika wanawake.”

Kama ulikuwa mmoja wa waamuzi katika shindano hili, ungalimpa ushindi mwanamke gani?

Uwezo wa magazeti :— Magazeti yana uwezo kamili juu yetu. Ulimwengu hutegemea sasa maono ya magazeti. Uongo kidogo huweza kupotoa fahamu za elfu za watu, na kuzuia kweli makusudi kukaweza kutumbukiza nchi nzima katika ukatili na maangamizi yasiyo mpaka. Tunaishi katika karne iliyotawaliwa kabisa na magazeti.

Kazi zake katika nyakati za vita na amani :— Yana uwezo mkubwa katika amani na vita. Yaweza kukuza au kupunguza matisho ya vita. Yaweza kuongoza nchi katika vita au amani. Makala yasiyo hadhari yaweza kutia nchi katika moto wa vita. Kwa hivi lazima yafanye kazi yao kwa hadhari na heshima.

Taarifa nyofu na imara :— Kazi yake ya kwanza ni kuarifu kwa unyofu na makini. Yasiwe na mapendeleo ya itifaki au baadhi fulani. Yasihofu kufanya mapatilizo ya nguvu bila ya chuki yoyote. Yasihofu kupatiliza hata serikali kwa ajili ya manufaa bora ya watu. Serikali zote zenye busara huruhusu uhuru wa magazeti. Yasitumie uhuru wake kwa kusingizia yakaharibu sifa au majina ya watu.

Gazeti mwalimu mkubwa :— Watu wengi sana husoma magazeti tu, kwa kutenda hivyo huweza kukuza akili zao. Kwa mtu wa kawaida gazeti ni rafiki, kuhani na nwongozi. Ni njia ya kueneza elimu za namna zote. Kwa hivi daraka lake ni kubwa sana. Lazima lisitawishe upeo, akili na maarifa ya watu. Lisidunishe hali hii kwa makala hafifu na matangazo ya dawa za kudhuru na bidhaa mbovu.

Ubora wake :— Ni msingi wa historia ya taifa katika wakati ujao. Kwa hivyo, lazima yatoe mambo yaliyo sahihi kama iwezekanavyo.

Kazi yake :— Kwa kuwa uwezo na daraka lake ni kubwa, kazi yake ni kuwa nyofu kwa kuwa na haki na kweli katika kila neno lisemalo.

• 1. Methali hii hutuasa tusiwe na haraka

• 2. Yahusiana na mambo ya akili pia

• 3. Yahusiana na hali zote, za maisha

• 4. Pawe na mwisho wa kuagana na nyonga kabla ya kuruka

• 5. Katika nyakati nyingine huwezi kungoja kuaga

Kama methali zote, methali hii ni matokeo ya maarifa mengi. Yatuasa tusiwe na haraka katika neno lolote. Wakati wa kwenda njiani, ukikuta mfereji mdogo, lazima uangalie kabla ya kuruka. Lazima utazame upana wa mfereji na kina chake pia. Lazima utazame pia kama njia nyeupe ng’ambo yake. Ukiruka katika vidato vya meli kwenda mashuani, lazima uangalie; kama sivyo utatumbukia baharini.

Lakini methali hii haihusiani na kuruka kwa mwili tu. Huhusiana na mambo ya akili vile vile. Husema kwamba usitende kazi yoyote bila kujifunza vipengele vyake. Ukusudiapo kutenda jambo, yakupasa kufikiri migogoro ambayo itapasa kushindwa na matokeo ambayo yatafuata. Kama hufanyi hivyo, waruka gizani. Hili huweza kukutia katika hatari ya mauti au katika kina cha huzuni.

Kama methali zote, methali hii hutumika katika hali zote za maisha. Katika chumba cha mtihani, kama mwanafunzi hasomi maswali barabara akaandika majibu, huruka bila kuagana na nyonga. Matokeo ya tendo hili ya wazi. Baada ya kuingia chuo kikuu kama mwanafunzi hachagui masomo yake barabara, atajuta sana kwa uzembe wake. Kwa choyo chake cha mali, mfanyabiashara huweza kudunduliza bidhaa nyingi sana bila kuangalia wakati ujao. Mwisho wake hupatwa na hasara kubwa sana. Napoleon hakutazama nguvu ya nyonga yake alipopigana na Uingereza. Hitler aliruka gizani kwa kushambulia Russia, akajiangamiza mwenyewe na nchi yake. Hali kadhalika mtawala huweza kuangamiza nchi yake kwa utawala wake wa ujahili.

Methali hii huthibitishwa na methali nyingine, yaani “Haraka haraka haina baraka,” na “Kawia ufike.” Lakini hata hivi usemi huu wa hekima pengine huweza kututwisha hadhari nzito mno. Hapana shaka kuagana na nyonga kabla ya kuruka au kufikiri kabla ya kutenda kwafaa, lakini lazima pawe na mwisho wake. Ukifika kijitoni, kama ukizidi kufikiri namna ya kukivuka hutafika ng’ambo. Hali kadhalika hili ni kweli juu ya mwendo wa maisha. Fikira tupu zitakutia woga. Kwa mambo mengine lazima ufanye ujasiri.

Wajibu wa kuwa na lugha ya watu wote :— Afrika Mashariki ni nchi ya watu wengi; makao ya makabila kadha wa kadha; dini na madhehebu yasiyohesabika; lugha mbalimbali zaidi ya mia tano hutumika. Lugha ni alama ya umoja wa taifa. Kwa hiyo pana wajibu wa kuwapo lugha ya watu wote.

Haja ya haraka ya wakati huu :— Ukosefu wa lugha ya watu wote ni pingamizi kubwa ya maungano ya nchi za Afrika Mashariki na watu wa majimbo mbalimbali. Mambo ya tawala, kazi zihusuzo watu wote na ikitisadi hulazimisha kuwa na lugha ya watu wote ili kila mtu apate kushiriki ndani yake na kuchanga kwa ajili ya wema wa wote. Umoja wa taifa hutaka sana lugha ya watu wote iwe kiungo cha kufahamiana na chombo cha kuchukua watu katika elimu na mapatano. Kiarabu kilikuwa lugha kubwa kwa Waislamu wa pande hizi. Kimetajirisha sana Kiswahili. Lugha ya pili kubwa ilikuwa Kidachi. Kilitumika sana Tanganyika, lakini kama lugha iliyotangulia, hakikuweza vile vile kuwa lugha ya watu wote.

Kiingereza au Kiswahili :— Kwa bahati mbaya lugha hizi mbili zinakalifiwa sasa kupigana kama chongowe na nyangumi. Wasio Waafrika wadai Kiingereza kuwa bora nacho kitumike katika halmashauri. Waafrika wataka matumizi ya Kiswahili, kwa sababu kina usawa wa lugha mbalimbali za wenyeji ndani yake. Kwa hivi, kina ubora wake ufaao kutumika katika halmashauri pia. Zaidi yake watu wa pande hizi hawana urithi mwingine wa haki kuliko Kiswahili. Katika kila pigano upande mmoja hushinda. Hapana shaka Kiingereza kitashinda, lakini yatabiriwa kwamba ushindi wake utakuwa wa kitambo tu. Hayamkini kwamba wenyeji wa mahali popote katika ulimwengu waweza kuridhika kuishi katika lugha ngeni milele.

Pingamizi nyingine :— Kuna watu wasemao kwamba mafundisho ya Kiswahili hayawezi kuongoza katika elimu na matafiti makubwa. Hii ni dhana ya wageni. Wenyeji hawasemi hivi. Hasa wao wana imani kwamba kila mdharau chake ni mwizi. Kwa imani hii washikilia matumizi ya Kiswahili kwa hali iwayo yote. Acha elimu na matafiti makubwa yafasiriwe kwa Kiswahili. Misahafu na kazi nyingine bora zimekwisha anza kufasiriwa kwa ufasaha na nahau kubwa kabisa.

The Author

Shaaban Robert was born at Tanga in the then Deutsch-Ostafrika (German East Africa, later Tanganyika) on 1 January 1909, in a Muslim family. ‘Robert’ was his father's assumed name; his real name was Selemani Ufukwe. After his father's death in 1918, Robert moved to Dar es Salaam to live with his grandfather, where he attended the government primary school between 1922 and 1926, for a total of four years. When he had completed his schooling, he returned to Tanga and was employed as an ‘African Clerk’ in the customs department. He served in government, as a clerk, in various stations and districts, until 1959, when he retired officially and set up a short-lived private publishing company known as Tanga Art and Literature to publish his own books. Robert passed away on 20 June 1962, at Bombo hospital in Tanga, and was buried in his maternal graveyard at Vibambani, Tanga, on 21 June 1962.

Robert was initiated into the oral and classical written literature of his Swahili1 society; he was also taught Islamic knowledge and finally, he studied Western education. These three strands of knowledge and art influenced him in his writings and thoughts.

Shaaban Robert and Kiswahili Literature

Kiswahili literature has a long history, stretching back for more than 500 years. Prior to European colonisation, Kiswahili literature was being written in Arabic script and either disseminated in codex (manuscript) or recited publicly. When the Germans took power in 1885, they replaced the Arabic script with the Roman script in 1889, and the Roman alphabet was introduced in the school system. The Germans were replaced by the British in 1918. The British governed the territory under the auspices of the League of Nations (later, the United Nations) until 1961. The change of script and the new educational system gave rise to newspapers and a new literature written in the Roman script by Tanganyikans. Kiswahili newspapers published poems, short stories, brief autobiographies and biographies and other assorted genres in Roman script. Robert was among the authors who began his writing career by writing for newspapers, especially Mambo Leo, a government magazine that was established by the colonial government in 1923.

• 1. Watoto ni katili kwa wanyama

• 2. Watu wazima ni katili pia

• 3. Wanyama ni wasaidizi wetu

• 4. Wanyama mabubu wasitendewe ukatili

• 5. Sheria juu ya ukatili

• 6. Huruma haigharimu kitu

Wanyama wana maono kama watu. Waona maumivu kama sisi tuonavyo. Mchomo wa sindano una maumivu kwa wanyama kama kwetu sisi. Kwa hivyo hutupasa kuhurumia wanyama.

Watoto ni katili kwa wanyama mara kwa mara. Mtoto huweza kukokota paka au mbwa kwa takua. Pengine mtoto hutupia vyura mawe katika kisima, na pengine hupiga mbuzi au ng’ombe kwa fimbo. Hata punda na farasi hawana salama kwa watoto watukutu. Bila shaka, wafanya hivyo kwa mchezo, lakini mchezo wao ni maumivu ya wanyama mabubu. Kwa hivyo lazima watoto wafundishwe kuhurumia wanyama.

Hata watu wazima ni katili kwa wanyama. Ng’ombe, farasi nyumbu na punda hutendewa ukatili na watu. Pengine hulemezwa mizigo mizito wakalishwa chakula kidogo. Hata wakiwa wagonjwa hulazimishwa kufanya kazi. Kama kwamba hili halitoshi, hupigwa bila huruma. Mara kwa mara ndama hufishwa kwa njaa ili watu wapate maziwa mengi kwa ng’ombe. Ukatili wa watu wazima huchukiza mno kuliko ule wa watoto.

Wanyama ni wasaidizi wa wanadamu. Watusaidia katika kazi mbalimbali kama uchukuzi na kulima. Vinyesi vyao ni mbolea ya rutuba kabisa katika makonde yetu. Nchi yenye wanyama ina akiba kubwa ya chakula, manyoya, pembe na ngozi.

Ukatili kwa wanyama mbaya mno kuliko ukatili kwa wanadamu, maana watu waweza kutaradhia, lakini wanyama hawawezi. Wanyama ni mabubu, viumbe wasio msaada wala hawawezi kujitetea. Tajiri akidhulumu mtumishi wake, mtumishi aweza kuacha kazi akaenda pahali pengine, lakini mnyama mnyonge hawezi kufanya neno. Mtumishi akiugua, aweza kukataa kufanya kazi, lakini mnyama bubu hana maneno ya kutetea haki yake. Yampasa kufanya kazi ngumu katika hali ya kuhuzunisha kama hiyo. Ukimpiga mtumishi sana, aweza kwenda katika baraza ya sheria, lakini ng’ombe au mbuzi wako hawezi kukufanyia mashtaka yoyote. Kwa hivyo ni wajibu wa kila mwanadamu kuhurumia wanyama.

Siku hizi serikali za nchi nyingi zimeamrisha sheria juu ya ukatili wa wanyama. Mtu yeyote aonekanaye anatenda ukatili kwa mnyama huadhibiwa na baraza ya sheria. Tena kuna vyama vya kuzuia ukatili kwa wanyama mijini viokoavyo wanyama katika ukatili. Vyama hivyo husaidia vile vile katika utabibu wa wanyama.

Huruma ni adili kubwa nayo haigharimu kitu. Basi kwa nini tuwe mabahili katika kuhurumia wanyama? Mungu hupendezwa mno na matendo yetu mema kwa wanyama kuliko na ibada zetu.

• 1. Wakati wa furaha kubwa kabisa

• 2. Hapana wasiwasi

• 3. Ni msingi bora wa wakati wetu ujao

• 4. Kazi na madaraka ya wakati wa uwanafunzi

Kama watu wote walioelimika wangeulizwa mmoja mmoja, “Wakati gani wa furaha kubwa kabisa wa maisha yako?” jibu lingekuwa kwamba wakati wa muda wa uwanafunzi ni wakati wao wa furaha kubwa kabisa katika maisha yao. Labda wanafunzi walio katika wakati huo hasa wasingekubali; lakini hawajui furaha zake zilivyo mpaka wameona hakika halisi za maisha ya baadaye. Wakati wamepata mapigo na misiba mizito ya maisha ndipo watazamapo nyuma wakasema tu, “A! Nilikuwa na furaha iliyoje nilipokuwa kijana! Lakini siku njema za zamani hazitanijia tena!” Tazama kweli iliyo katika methali, “Msifu mvua imempiga.”

Mtu hana udhia wala wasiwasi wa kujua nyumba ikimiwavyo, chakula alacho na nguo avaazo zijavyo. Mtu hana wasiwasi ila hufurahia vitabu, michezo, marafiki zake wa skuli, na safari zake za kila kipindi. Ni kweli kwamba mwanafunzi ana mashaka yake pia, hasa wakati upanga wa mtihani uning’iniapo juu ya kichwa chake, lakini mashaka haya ni madogo sana yalinganishwapo na mashindano magumu ya maisha ambayo lazima tupambane nayo kwa kicheko.

Wakati ikubaliwapo kwamba wakati wa uwanafunzi ni wakati wa furaha kubwa kabisa katika maisha yetu, isingesahauliwa kwamba ni wakati vile vile wa kujiandaa na wakati wa kuweka msingi wa maisha ya wakati ujao. Kama methali isemavyo, “Udongo upate ungali maji.” Mtu hufunzwa katika utoto wake. Mbegu ikipandwa, yote yabakiayo ni wakati wa kuchanua na kuvuna. Tukiwa wakuu au wadogo, waadilifu au wapotofu, waelekevu au washupavu, waaminifu au wadanganyifu, wema au wabaya hutegemea kabisa juu ya mafundisho yetu ya wakati wa uwanafunzi. Kama tumedharau au tumeharibu wakati wetu wa uwanafunzi, hapana la kubakia ila kujuta mwishoni.

Kwa hivi jambo bora ni kwamba wakati huu wa maisha yetu ungetumiwa kwa busara. Wakati wa uwanafunzi usionekane kama wakati wa furaha na raha tupu. Una kazi na madaraka yake. Kazi ya kwanza ya mwanafunzi ni kuwa mtii. Mwanafunzi ni kijana, hana hatia naye mjinga. Akili zake za kujifikiria mwenyewe hazijakua. Hajui jema wala baya kwake. Kwa hiyo wajibu wake ni kutii walimu au walezi wake wanaomtakia usitawi. Utii hutukuza mtu. Watawala wakubwa kabisa wa dunia ni watumishi watii kabisa wakati huo huo. Utii peke yake ndiyo uhalalishao mtu kutawala.

• 1. Maumbile yameanzisha jambo hili

• 2. Ni jambo bora

• 3. Dini zimekubali kanuni hii

• 4. Mawalii hutumia elimu hii

• 5. Watoto na vijana hawafanyi neno mara nyingi

• 6. Wajidaio kufanya neno hawafanyi neno

• 7. Wafanyao neno heri wasingefanya neno

• 8. Kufanya neno kwazua matata

• 9. Hapatatokea neno kwa kuacha kufanya neno

“Ukiona neno, usiseme neno, ukisema neno, litakupata neno.”

Mwanzo wa jambo hili watokana na maumbile. Siku ina mchana na usiku. Mchana ni wa kufanya neno na usiku ni wa kuacha kufanya neno. Jambo zuri lilioje!

Katika dunia hii hapana neno bora kama kuacha kufanya neno. Wakati huo huo neno hili ni gumu. Yatupasa kula, yatupasa kunywa, na kufanya mambo mengi mengine. Hivi si kufanya neno? Lakini hili ni sawa na kuacha kufanya neno na hivyo twaliita kuacha kufanya neno.

Dini zimekubali kanuni hii bora ya kuacha kufanya neno. Dini ya Kikristo imeweka Jumapili kuwa siku takatifu—siku ya kuacha kufanya neno. Kwa Waislamu Ijumaa ni siku ya kuacha kufanya neno; na katika Ramadhani hawali kabisa mchana kutwa. Hivyo twaonyeshwa kwamba tungetumia robo ya mwisho ya maisha yetu katika kuacha kufanya neno.

Kuacha kufanya neno hata kidogo ni kazi ngumu. Lakini tumesikia mawalii wengi waliojinyima raha na anasa makusudi wasifanye neno. Hawakula, hawakunywa, hawaku nena, hawakulala na kadha wa kadha. Kwa kweli walijisahau wakati walipokuwa hawafanyi neno, wakawa karibu na Mungu. Hivyo wale watakao kuwa karibu na Mungu wasifanye neno.

Yasemekana kwamba twacheza na malaika katika utoto wetu. Kwa nini? Kwa sababu watoto hawafanyi neno na kwa hiyo hufurahia pepo. Watoto waendao kando ya mto au bahari wakatazama kimya shani ya ulimwengu hufurahi sana.

Katika ulimwengu wetu wa kushughulika, twaona watu wadhanio kwamba wafanya mambo mengi, lakini kweli ikitakikana hawafanyi neno. Baadhi ya madiwani wetu wahudhuria katika halmashauri wakashughulika kuacha kufanya neno. Washauri wengi waenda barazani wakaacha kufanya neno. Wengine katika sisi twafanya neno lililo ovu kabisa kuliko kuacha kufanya neno.

• 1. Utajiri hushawishi mno

• 2. Manufaa ya utajiri

• 3. Tamaa ya umashuhuri bora

• 4. Umashuhuri kwa utajiri

• 5. Manufaa ya umashuhuri

Mtu akianza maisha yake katika dunia, huvutwa na masharti mawili, yaani utajiri au umashuhuri. Yapasa kufanya kusudi lake juu ya jambo moja katika mambo haya mawili, maana kupata yote mawili ni vigumu sana, huenda isiwezekane.

Mwanzo wa kufikiri tu, twaona utajiri hushawishi mno. Waswahili husema, “Fedha huvunja nguu na milima ikalala.” Fedha hutupa njia za kupata tutakacho. Twaweza kula chakula kizuri, kuvaa nguo nakawa, kukaa katika majengo ya fahari, kufanya karamu bora, kuzuru nchi ngeni, tukawa na anasa nyingine nyingi kwa msaada wa utajiri. Tukiwa na fedha twaweza kusaidia ndugu na marafiki zetu katika shida. Hivyo fedha hutupa kila kitu tutakacho.

Kwa hali kama hii, umashuhuri hushindwa na utajiri. Umashuhuri hauwezi kutupatia chochote katika vitu hivi. Twaona mara kwa mara watu mashuhuri katika dhiki za fedha.

Tamaa ya utajiri hutufanya hodari. Mtaalamu amesema kweli kwamba maendeleo yetu ya sasa katika hali zote za maisha ni matokeo ya tamaa ya utajiri. Tamaa ya umashuhuri mtupu ya wachache katika sisi ingetutia gizani.

Ni mamoja kabisa tamaa ya umashuhuri ni bora kuliko tamaa ya fedha. Katika kuchuma au hasa kukusanya fedha, twatumia mara kwa mara njia za unafiki. Yatupasa kurairai fulani, kumpa rushwa fulani na kumdanganya fulani. Kwa desturi haiwi hivi katika kupata umashuhuri. Mshairi au msanifu hawezi kupata umashuhuri kwa njia za unafiki. Lakini katika mambo ya siasa, watu wengine hutumia hila ili wapate umashuhuri.

Utajiri hututia katika maovu mengi, lakini umashuhuri hausaidii maovu. Hili halisemi kwamba watu mashuhuri hawana maovu. Lakini yawapasa kuepukana na maovu ili wadumishe umashuhuri wao. Utajiri mzito, lakini umashuhuri mwepesi kama unyoya.

Mtu akichunuka utajiri ana choyo kikubwa. Hutaka utajiri kwa takua. Tumesikia mifano ya watu wengi waliohini nchi zao kwa sababu ya fedha. Watu mashuhuri huweza kuwa na choyo cha namna fulani, lakini hujua kwamba umashuhuri wao umetegemea sifa zao, kwa hivyo huwapasa kujiweka katika mwendo fulani. Uhaini wao wa nchi zao utabadili mara moja umashuhuri wao kuwa ukorofi. Utajiri hauleti umashuhuri kwa tajiri, ingawa kwa kupendekeza twasema ana sifa nyingi za akili na wema.

• 1. Mnyama maarufu

• 2. Mbwa mwepesi kufugika

• 3. Utii na kazi za mbwa

• 4. Uaminifu wa mbwa

• 5. Ila na sifa za mbwa

Mbwa ni mnyama maarufu kila mahali, hata hapana haja ya kueleza alivyo. Kila mtu miongoni mwetu amepata kumwona mara kwa mara. Ubora wa maisha yake umedunishwa na mazoea ya kuonekana na watu mara nyingi.

Mbwa mwepesi sana kufugika kwa sababu hahitaji chakula maalum. Aweza kula chakula kizuri au makombo ya bwana wake kwa shukrani kubwa. Watu wafugao mbwa hufadhiliwa maridhawa kwa sababu ni mnyama mwenye manufaa kadha wa kadha.

Utii wa mbwa ni wa maumbile. Hufugwa kwa ajili ya kulinda nyumba, kuwinda mawindo na kufariji watu katika upweke. Wanawake, hasa wasio watoto, humimina mapenzi yao yote kwa mbwa. Huwakumbatia wakawapakata kama watoto wao. Ingawa mbwa hulinda hazina zetu, lakini yeye mwenyewe maskini; hutukamatia mawindo yetu, lakini hadai fungu katika mgao; hutufariji katika upweke wetu, lakini yeye huachwa nje wakati tuingiapo ndani kulala; nasi twampenda kama mtoto, lakini si mrithi wetu.

Katika viumbe waaminifu mbwa hana kifani. Mapenzi ya mbwa kwa bwana au bibi yake hayana mwisho. Dunia imejaa mifano isiyo hesabu ionyeshayo kwamba kwa sababu ya mapenzi na uaminifu mkubwa, mbwa wamepoteza maisha yao wenyewe kwa ajili ya mabwana wao. Mbwa ana saburi ya kuajabiwa ulimwenguni. Hufurahia heri akahimili kwa namna ya ajabu shari ya bwana wake daima. Hana choyo wala hila. Amejiweka tayari katika maisha yake yote kusaidia, si kuhini; na kupendeza, si kuudhi.

Mbwa ni mtafiti sana. Kwa pua yake ya maji maji hunusa juu na chini, vitu safi na vichafu wakati mmoja. Kwa ila hii baadhi ya watu hawampendi. Ila ya pili ya mbwa ni kwamba hula tena matapishi yake. Ila yake ya tatu ni kwamba ana kelele sana. Huweza kumbwekea rafiki na adui. Hapambanui kati ya mwizi na mwaminifu. Kwa kubweka kwake huwezi kujua kama mwizi yuko nje au ameingia ndani ya nyumba. Ukijificha pamoja na mbwa, kubweka kwake kutawatambulisha kwa adui. Lakini kama kwamba ajua upungufu wake, atasimama kwa imara upande wako akutetee mpaka mwisho wa maisha yake. Kwa hivi sifa za mbwa kubwa sana kuliko ila zake.

• 1. Maendeleo yote huja kwa tamaa

• 2. Hatari ya tamaa ya choyo

• 3. Tamaa hutukuza mtu, nchi na taifa

• 4. Tamaa kati ya wakuu na wadogo

• 5. Maovu ya tamaa mbaya

• 6. Tamaa ni mbaya au nzuri kwa matumizi yake

“Tamaa jambo muhimu kuwa nalo duniani.” Dunia isingeendelea hata kidogo kama pasingekuwa na tamaa. Maendeleo yote huja kwa tamaa. Dunia hivi ilivyo, ni matokeo ya tamaa; dunia itavyokuwa, ni mazao ya tamaa vile vile. Tamaa ni uwezo mkubwa ulio nyuma ya matendo na mawazo ya wanadamu.

Tamaa yaweza kutufaidia sisi wenyewe, kusitawisha nchi na kufadhili taifa. Lakini tamaa ya maazimio ya choyo na ile ionekanayo ina udanganyifu na njia mbaya ni tamaa ya aibu. Ina hatari kubwa kabisa iwapo imeng’ang’aniwa na watu wenye nguvu au uwezo. Kwa tamaa ya wazimu wa kushinda dunia, kwa sababu ya kuridhisha furaha ya uwezo, watu wamepigana bure wakauana makusudi.

Pengine tamaa ikiongozwa vema, huwa sababu ya heri kubwa kwa watu. Tamaa kama hiyo huendesha gurudumu la maendeleo daima. Ni msingi wa magunduzi na mavumbuzi yote bora. Magunduzi ya ujuzi, na vipeo vya elimu kubwa za dunia, hutokana na tamaa bora za wasanifu za kutenda neno ambalo dunia haitakubali lipotee. Kazi kama hizo hufanywa kwa nia ya kufadhili walimwengu. Sifa na heshima wapatazo watu kama hao hufuata tu.

Tamaa haionekani kwa wakuu tu, lakini hata kwa watu wadogo kabisa. Kila mtoto wa skuli ana tamaa ya kuwa mtoto bora kabisa. Karani ana tamaa ya kuwa karani mkubwa. Mwalimu wa skuli ana tamaa ya kuwa mwalimu mkuu. Katika kila njia ya maisha twakutana na tamaa. Ni adimu kuona mtu ambaye hana tamaa ya namna fulani.

Yaaminika kwamba tamaa njema hutupeleka katika tamaa bora, lakini tamaa ya aibu, ambayo haifaulu, hugeuka uovu, wivu, ushindani na ujinga. Mtu mwenye tamaa mbaya hufanya neno lolote na ujasiri wowote. Hata kwa ajili ya tamaa bora lazima pawe na mpaka, maana, tamaa isiyo mpaka hupoteza mtu. Tamaa isiyo choyo huleta heri; tamaa ya choyo na aibu ni laana. Ni dhahiri kwamba tamaa ni sawa na upanga uwezekanao kutumiwa kwa kazi njema au mbaya; na tamaa ni njema au mbaya kwa sababu ya matumizi yake tutumiayo.

Ali—“Sifa ni kipimo cha ustahili wa watu. Mtu hawezi kuwa na ustahili kama hana sifa.”

Idi—“Kama sifa ni kipimo cha ustahili, kumbuka na kufahamu kwamba kipimo chenyewe si madhubuti. Watu wengi wana sifa lakini hawana ustahili; na wengine wana ustahili lakini hawana sifa.”

Ali—“Wakusudia kusema kwamba watu wasio thamani au ustahili hupata sifa kwa sababu ya kujipendekeza kwa kushawishi huba za watu? “

Idi—“Naam, hiyo ndiyo shabaha yangu. Watu wasifuo watu fulani, nao husifiwa vile vile. Kwa hivi hupata sifa bila kuwa na ustahili wowote. Watu wengi hawana akili; hufuata wengine kama vipofu. Hawana wakati wala maarifa ya kupimia ustahili wa wengine. Watu wasio na ustahili hupata sifa mara kwa mara kwa kujitangaza. Pengine, hata magazeti husifu watu wasio na maana.”

Ali—“Nasikia usemayo, lakini sifahamu bado kwa nini ustahili udaio kuwa bora hushindwa mara nyingi kupata sifa?”

Idi—“Kwa kuwa ustahili una ubora wa nafsi, watu walio nao hawijidunishi kwa kujipendekeza kwa watu. Hawarairai wengine wala hawajitangazi makusudi wapate sifa. Wana ari kubwa katika mioyo yao. Johari nyingi zenye nuru bora hujificha gizani, lakini hazififii milele.”

Ali—“Naona vigumu kusadiki kwamba vitu vingi vipatavyo sifa havina thamani wala ustahili wowote. Kwa desturi, watu hawasifu kitu bure hata kama ni wajinga kama nini.”

Idi—“Vitu visivyo thamani vikitangazwa vema, watu huona vina ustahili ambao kwa kweli hauonekani ndani yake. Vitabu, madawa na sanaa zisizo maana hupata sifa. Mwandishi, mshairi au mwimbaji ajidunishaye makusudi kuridhisha ulafi wa watu, husifiwa. Hadithi chafu ya kusisimua damu kwa uuaji, pepo na mazimwi hupata sifa bora kuliko Al-Inkishafi, Diwani ya Muyaka au Mwana Kupona.

“Wasanifu wasio maana husifiwa kwa sababu huwapa watu watakacho. Msanifu hasa hawapi watu watakacho. Jicho lake halitazami sifa. Hutazama adili na usanifu bora. Pana methali inenayo ‘ Watu bora hawasifiwi katika nyakati zao.’ Hili huonyesha kwamba watu wengine hawajali sifa. Huongozwa na bidii na hamu katika matendo yao.”

Ali—“Walakini, mimi naona kwamba sifa na ustahili kama kitu kimoja. Watu wapenda sifa kama wapendavyo ustahili. Ustahili usio sifa hauna maisha.”

• 1. Maana

• 2. Tofauti kati ya maisha na uhai

• 3. Kusudi la maisha

• 4. Uzuri au utukufu wa maisha hauhusiani na miaka

• 5. Umri mrefu usio na matukio na maisha haba yenye matukio

• 6. Waridi na sifa yake

Maneno haya ya akili ni matokeo ya maarifa na busara nyingi ya mtaalamu mkubwa wa Kizungu. Hapana shaka Wazungu wanakwenda katika njia ya maisha yenye nuru pande zote.

Tuelewapo maana yake yote, twaona kwamba hii ni kweli moja katika kweli kubwa za maisha. Maisha ni nini? Ni kuishi na kumea kama mti? Au, ni kuchanua kama ua? Swali letu ni kwamba, maisha huhesabiwa kwa miaka au kwa matendo? Jawabu ni kwamba maisha huhesabiwa bora au duni kwa sababu ya ubora au uduni wa matendo, si kwa kuhesabu miaka yetu tu. Tukihesabu maisha kwa wingi wa miaka tuishio, mzee wa miaka zaidi ya mia moja aweza kuitwa mtu bora sana kati yetu, na kijana mwenye matendo mengi mema hana cheo cha ubora hata kidogo.

Lakini pana mwanya wa tofauti kati ya maisha na uhai. Uhai ni kukua kwa miaka tu, sawa kabisa na mti umeavyo mwaka kwa mwaka, na kama nyasi ziotavyo kondeni. Maisha yasiyo azimio, tamaa au matendo mema ni uhai tu; walakini, maisha yenye maazimio na tamaa bora, yaliyojaa matendo na matukio, yenye maendeleo na bidii nyingi, ndiyo maisha ya kweli. Maisha haya ya kweli hayahesabiwi kwa wingi wa miaka tu, lakini kwa matendo makuu, ya akili na faida tuletayo. Mtu kama huyo huweza kuishi muda wa miaka thelathini lakini ndiye simba. Utaona wanaume na wanawake wazee wamepindukia umri wa ajabu wa miaka mia moja lakini si wanaume na wanawake kama Muyaka, Mkwawa, Mwaketa na Mwana Kupona walivyokuwa. Kwa nini sivyo? Kwa sababu, hatupimi ubora au utukufu wa maisha kwa miaka ila kwa matendo.

Uzuri au utukufu wa maisha hauhusiani na miaka. Upindi wa mvua mzuri huonekana kwa muda wa dakika chache mbinguni, lakini huishi sana mioyoni mwetu baada ya kutoweka mbinguni. Twahesabu mti kuwa na manufaa, si kwa wingi wa majani yake lakini kwa matunda uzaayo. Vivi hivi, twahesabu ubora au uduni wa maisha yetu kwa matendo mema na matukio bora katika wakati wetu.

• 1. Kwa desturi madogo hudharauliwa na watu

• 2. Matokeo yake mabaya

• 3. Ni mafundisho ya mambo makubwa katika maisha

• 4. Thamani na ubora wa madogo

Kwa desturi madogo hudharauliwa kwamba si kitu wala hayana maana, lakini tukitulia kufikiri matokeo yake tusingeyaona kama hivyo. Twahesabu vitu vingi kwa ukubwa wake na kwa hiyo tundu ndogo katika nguo zetu, au jipu au mkata mdogo katika miili yetu, hudharauliwa mwanzoni mpaka ulete hatari na matokeo mabaya. Jipu au mkata mdogo kidoleni hudharauliwa, lakini huoza ukaeneza sumu katika mwili mzima. Pengine sehemu ya mwili hupasa kukatwa, au hata mauti hutokea. Hali kadhalika katika mambo yetu ya fedha na gharama twadharau sarafu ndogo, lakini methali hutuonya, “Haba na haba hujaza kibaba.” Mifano isiyohesabika huweza kuonekana katika maisha ionyeshayo hasa kwamba madogo huwa makubwa kabisa. Skrubu moja ni kitu kidogo katika mashine kubwa ya eropleni, lakini eropleni zimeangamia, kwa sababu skrubu haikufungwa barabara. Katika maongezi yetu wenyewe hatufikiri vile vile maneno ya ovyo na uzembe tusemayo juu ya watu wengine, lakini pengine huzua taksiri na uchungu.

Vyango na misumari ni vitu vidogo, lakini huunganisha majengo, meli, na madaraja makubwa kabisa. Kipande cha sigara au kijiti cha kibiriti chenye moto ni kitu kidogo, lakini huwa mara kwa mara sababu ya moto wa maangamizi makubwa. Neno ni dogo lakini laweza kumimina asali au kufuma mafumo mioyoni mwa wengine. Ufa au tundu ndogo melini huweza kuwa si kitu, lakini huweza kuzamisha meli nzima. Vita katika maisha hushindwa kwa madogo na hupotea kwa madogo.

Katika maisha vile vile, neno laweza kutupatia rafiki au adui. Laweza kuzua ugomvi au uchungu nyumbani likaharibu amani na furaha. Asili ya maisha ni mambo madogo.

Tukijali madogo, uwezo wetu wa kuangalia huzidi kuwa mzuri. Twapata akili tambuzi na ndimi zetu hujifunza kutii na kujitawala. Kuzingatia sana mambo madogo katika maisha kwafundisha akili. Kama hatujui kutumia madogo, hatuwezi kujifunza namna ya kujaribu mambo makubwa katika maisha. Mtu aliye mwangalifu katika mambo madogo huwa mwangalifu katika makubwa. Mtu awezaye kuona dogo hawezi kushindwa kuona mambo makubwa, kama mtu, ambaye ana macho makali ya kutosha kuona sindano, hawezi kushindwa kuona mlima. Lakini madogo yakidharauliwa au yasipohesabiwa kabisa, kisasi yakatuangamiza.

• 1. Matokeo ya kazi hufurahisha

• 2. Bahati za utajiri si nzuri sana

• 3. Kazi hutupa afya, utajiri hautupi

• 4. Kazi hustarehesha

Kazi ni kanuni ya asili ya kuishi kwetu inayositawisha watu na mataifa. Kila upatacho au ufikiacho kwa kazi yako mwenyewe, hukupa namna bora ya uradhi. Furaha yako ya kuvuna na kuonja mazao ya kazi yako kubwa kisha bora mno. Ukipata mali nyingi kwa jasho la kipaji chako, wajiona umefurahi sana. Waona kwamba ni uvumbuzi wako mwenyewe, na furaha ya uvumbuzi hufurahisha. Kila wakia utumiayo katika mali uliyojipatia mwenyewe hukupa ratili ya furaha. Ukiwa mashuhuri kwa uvumilivu na kazi ngumu, furaha yako haitakadirika. Una imani ya uwezo wako. Furaha kubwa ya kutokea umeshinda katika mtihani baada ya kujiandaa kwa muda wa miezi mfululizo hailinganiki. Mazao haya na mengine kama haya humea kwa kazi yakaiva kwa rai ya bidii na uvumilivu.

Lakini bahati za utajiri si tamu sana. Hapana shaka pana furaha ya kurithi mali ya baba yako, lakini haina ladha kama mali iliyopatikana kwa kazi ngumu. Umaarufu upatikanao kwa kutumia fedha hauna nusu ya ladha kama ule upatikanao kwa kazi. Maua ukuzayo kwa mkono wako mwenyewe, katika bustani mazuri mara elfu kuliko yale yanunuliwayo sokoni. Majazi ya utajiri hayapandwi, ila hutupwa na mikono ya bahati.

Kazi yoyote ya tamaa hutia siha; tena kutumika vema na kwa tamaa ni siri moja kubwa katika siri za furaha. Mwili na akili yako huzidi kushughulika kama nyuki wavumao nawe ukujipatia raha ya maisha. Mazao ya kazi hukuimarisha kufululiza kufanya kazi kwa ajili ya mazao zaidi. Lakini bahati za utajiri hukufanya dufu na baradhuli. Acha watu wapate bahati za utajiri kwa wingi na neema ambayo moyo huweza kutaka na kutamani. Hawatafurahi, hawataona vema mwilini wala moyoni, ila hamu tu, udhaifu tu, usumbufu tu, karaha tu, kulia, kutaabika, kusikitika, kutuhumu, kuchukizwa na dunia, na kila kitu. Bahati za utajiri zina udhia na mgogoro. Watu wamilikio mazao ya kazi ni wema, karimu, wenye makini na ukunjufu. Wapata furaha kwa kufurahisha wengine. Wapenzi wa bahati wana kiburi na majivuno. Hawana tabia ya furaha ya kushirikiana na watu.

Mazao bora na matamu kabisa ya kazi ni kupumzika. Kazi huleta tuzo bora ya kupumzika. Lazima tupumzike ili tuweze kufanya kazi vema, na kufanya kazi ili tuweze kufaidi kupumzika. Wale wapatao bahati za utajiri hawapumziki ila huoza. Hawana furaha ya kazi wala furaha ya kupumzika.

• 1. Hamu ya amani:— Watu wengi sana wana hamu ya amani. Vita ni jambo la ushenzi wa zamani, na amani ni mama wa ustaarabu

• 2. Namna za amani:— Lazima pawe na amani ya moyo. Ugomvi wa daima hufadhaisha moyo ukaharibu na akili. Mtu haoni raha katika kazi yake. Amani yapasa kuwapo katika nchi kwa sababu hudumisha salama na matumaini ambayo huongoza katika maendeleo ya wanadamu

• 3. Faida za amani:— Maendeleo katika elimu na maarifa mbalimbali; usitawi wa viwanda na kazi nyingine; maendeleo ya hali za watu na adili; furaha katika dunia; na salama ya maisha pamoja na mali

• 4. Matokeo maovu ya vita:— Amani ni ishara ya usitawi na baraka. Watu kadha wa kadha hupotea vitani. Watoto wengi hufanywa mayatima, na wake wasiohesabika huwa wafarukwa wakakosa makwao. Vilio na maombolezo ya misiba huenea katika hewa ya ulimwengu. Nyumba na majengo mazuri huharibika. Utaratibu wote huchafuka vibaya sana. Kodi kubwa hutokea juu ya mapato machache ya watu. Biashara hupungua. Kazi hukosekana na hata njaa hutokea

• 5. Mwisho:— Amani ina baraka nayo hupendeza sana, lakini pengine lazima sadaka itolewe vitani kwa ajili ya kuidumisha. Hili huonekana kama mzaha, lakini hata mzaha una namna falani ya kweli ndani yake. Watangulizi wetu wamekwisha sema kwa maneno yao mazuri kwamba amani haipatikani ila kwa ncha ya upanga